Ilex paraguarensis

CASTELAN: Té de los jesuitas

INGLES: Jesuit tea

Xenero: Ilex

Especie: Ilex paraguarensis

Familia: Aquifoliaceae

HÁBITAT: Ten o seu hábitat natural no sur de Paraguay, sudoeste de Brasil e noreste de Arxentina, máis precisamente, na provincia de Misiones (que representa o 90% do total producido) e o norte da provincia de Corrientes. Medra cerca dos ríos, pero na actualidade  sembrase en grandes plantacións.

HISTORIA: Conocido como dos xesuitas ou té paraguaio. A herba foi consumida dende tempo inmemorial polos pobos guaraníes e guaycurúes, que recollían as follas de ka'a (planta) na selva, donde medraban en forma silvestre. Inicialmente mascabanas, despois preparabanas en infusión.

Comezado período de dominación hispano-portuguesa en América do Sur, a costume de beber a infusión foi extendéndose. Cara finais do seculo XVI e comezos do XVII, os españois consideraron o mate como un vicio peligroso. En abril de 1595, o tenente gobernador de Asunción, Juan Caballero Bazán, prohíbe o tránsito polos herbataies e o cultivo.

Coa chegada da Compañía de Xesús a Paraguay a principios de 1600 e hata 1630, prohíbese o consumo de mate e a exportación da herba. Pero a prohibición do consumo só serviu para atraer a curiosidade dos conquistadores.

Cara 1600 consumíanse en Asunción cerca de 500 kilos de herba ó día. En 1611 Marín Negrón, gobernador de Asunción, impon penas para os que foran sorprendidos “en posesión de herbas”: cen latigazos se o infractor era indíxena, cien pesos de multa se era español. Contemporáneamente Hernandarias, gobernador de Bos Aires, reprime o consumo da herba con 10 pesos de multa y 15 días de cárcere, ó tiempo que manda queimar na Plaza Mayor sacos da herba ingresados clandestinamente.

Finalmente, o cultivo fo autorizado aos xesuitas, que o monopolizaron hata que foron expulsados en 1767. Os xesuitas lograron domesticar a planta, mediante técnicas de secado da semilla, o que permitiu extender as plantacions ó punto que a venta de herba mate convirteuse na principal fonte de ingresos das “reducciones”. Cara 1720 o consumo xeneralizouse tamén no actual estado de São Paulo (Brasil). En Chile dende a Colonia e hata o seculo XIX tivo unha amplia difusión, cedendo a sua preponderancia nas áreas urbanas en favor do té.

RECOLECCIÓN: A recolección realizase entre mayo e outubro e a primeira cosecha recogese no cuarto ou quinto ano da plantación. As follas recolectanse, xeneralmente, cada tres anos, deixando sempre algún follaxe no árbore.

DOLENCIAS: É un estimulante do sistema nervioso, diurético, glucogenolítico, lipolítico. Está indicado nos casos de astenia ocasional. Coadxuvante en tratamentos de sobrepeso. Está contraindicado en casos de ansiedade, insomnio, taquicardia, hipertensión, polas bases xantínicas. Tamén en casos de gastritis e úlceras gastroduodenales, polos taninos. Non debe tomarse durante o embarazo, lactancia. Como efectos secundarios pode ocasionar insomnio e taquicardia. A altas doses pode ser vomito e purgante.